گفتند جای تدریس بچه‌داری کن!
آرمان- آرزو ضیایی: به گفته مشاور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در امور بانوان در سال ۹۵، در حالی که ۴۰درصد فارغ‌التحصیلان دکتری زنان هستند، اما آنها تنها ۱۶درصد از اعضای هیاتعلمی دانشگاهها را تشکیل می‌دهند. این در حالی است که در برخی از کشورهای دنیا زنان نقش بسیار پررنگ‌تری در زمینه پژوهشگری و عضویت در هیات‌های علمی دارند. برای مثال، در کره‌جنوبی ۱۸درصد پژوهشگران زن هستند، یا در اتحادیه اروپا ۳۳درصد پژوهشگران را زنان تشکیل می‌دهند و میزان مدیریت زنان در جهان نیز بین ۱۴ تا ۲۵درصد است. البته وضعیت زنان در ایران از برخی کشورها، مثلا کشورهای همسایه، بهتر است. برای مثال در کشور عربستان سعودی تنها حدود دو‌درصد از پژوهشگران را زنان جامعه تشکیل می‌دهند.
وزارت علوم به‌عنوان یکی از مهمترین نهادهای تولید علم بیشترین تعداد زنان فرهیخته را درون خود دارد. بنابراین باید وضعیت زنان را در این زمینه روزبه‌روز بهبود بخشید و هرگونه نگاه جنسیتی در هنگام جذب اساتید زن در دانشگاهها را کاهش داد. مساله جنسیت همواره بحث ویژگی‌‌های زیست‌شناختی هر دو جنس را به میان می‌آورد. واقعیت آن است که به‌رغم تمام پیشرفت‌های علمی و تغییر دیدگاه‌ها در جامعه نسبت به دو جنس زن و مرد، هنوز برخی باورهای فرهنگیـ‌اجتماعی در میان سطوح مختلف افراد در جامعه وجود دارد که زنان را از مشارکت وسیع‌تر در عرصه‌های مختلف تصمیم‌سازی، مدیریت، برنامه‌ریزی و نقش‌آفرینی در مدارج بالای علمی بازمی‌دارد. این باورها در واقع برای زنان با وجود تمام توانمندی‌ها و قدرت مدیریت و کارآیی سقفی شیشه‌ای می‌سازد؛ سقفی که آنها را از رسیدن به اهداف و به‌ثمرنشاندن توانایی‌هایشان باز می‌دارد. این سقف شیشه‌ای برای تمام زنان در کشورهای دنیا وجود دارد و بسته به تفکرات، باورها و عقیده غالب افراد جامعه نسبت به توانایی‌های آنها قطور یا نازک می‌شود. نظام جمهوری اسلامی ایران همواره تلاش داشته که مشارکت فعال زنان را در عرصه‌های مختلف افزایش دهد و همچنین موانع دستیابی زنان به اهداف و نیازهایشان را شناسایی کند و مرتفع سازد، اما آمارهای موجود بیانگر وجود ساختار مردانه هیات‌های علمی در آموزش‌عالی است، در حالی که تعداد دانشجویان نزدیک به تعادل‌جنسیتی است و طی سال‌های اخیر زنان همواره در عرصه‌های علمی و آموزشی و همچنین حضور در مراکز علمی‌ـ‌آموزشی پیشرو بودند.
زنان نخبه مهاجرت می‌کنند!
بر اساس آمار صندوق بین‌المللی پول، ایران در سال 93 از نظر مهاجرت نخبگان، در میان 91 کشور درحال‌توسعه و توسعه‌نیافته مقام اول را داشته است که در این میان دختران 40درصد از آمار مهاجرت را تشکیل می‌دادند. در واقع هزینه‌هایی که از آغاز تحصیلات‌مدرسه تا پایان تحصیل در دانشگاه صرف این نخبگان می‌شود، در نهایت، در یک کشور خارجی به بهره‌برداری می‌رسد. در حال حاضر، بنیاد ملی نخبگان، آمار نخبگان تحصیلکرده ایرانی در خارج از کشور را 15درصد می‌داند. این آمار نشان می‌دهد ایران در زمینه عدم خروج نخبگان از کشور طی سال‌های اخیر موفق عمل کرده، اما هنوز راه درازی تا موفقیت کامل در این زمینه در پیش دارد.
شایسته‌سالاری هنگام جذب هیات‌های‌علمی
یک عضو هیاتعلمی دانشگاه پیام نور، دکترای مهندسی عمران و فلوشیپ فوق‌دکترا از آمریکا در گفتوگو با «آرمان» در ارتباط با تجربه هیاتعلمی شدن خود می‌گوید: تنها خانم عضو هیاتعلمی یکی از دانشکده‌های مهندسی عمران در گرايش سازه هستم، اما با وجود تعداد زیادی مقالات علمی و رتبه‌های بالا برای هیاتعلمی شدن از هفت‌خان رستم عبور کردم. بهنوش سلیم‌بهرامی می‌افزاید: تجربه تلخی از مصاحبه کاری خود در سال 89 و در دانشکده عمران یکی از دانشگاه‌های معتبر تهران دارم. مسئول جذب اساتید به‌بهانه آنکه خانم هستم و وظیفه اصلی من پرورش فرزند است، از جذب من خودداری کرد، در حالی که از بین 73 نفر بین پنج‌نفر اول از نظر جمیع نمرات علمی بودم و آمار مستند امروز نشان مي‌دهد كه از همنسلانم کمتر فردی حاضر به برگشت به ایران شده است. او می‌گوید: به این مرد پاسخ دادم که در ازای این وظیفه زنان، وظیفه تامین اقتصاد خانواده نیز برعهده مردان گذاشته شده و این مساله ساده سبب شده که آقايان هيات‌علمی در این دانشگاه تنها به تدریس دروس اکتفا کنند و در ساعات موظفي حضور خود دانشگاه را ترک کنند. سلیم بهرامی تاکید می‌کند: متاسفانه با اینکه 50درصد دانشجویان در دانشگاه مذکور خانم هستند، اما هنوز در آن، پس از گذشتن شش‌سال، استاد خانم در رشته عمران با گرایش سازه وجود ندارد و این موضوع با توجه به مشارکت زنان در دانشگاهها و تحصیلات تکمیلی آنان پذیرفته‌شده نیست. او خاطرنشان می‌کند: این موضوع به‌صورت مشابه در دانشگاه ديگري نيز برايم اتفاق افتاد و من را به فکر بازگشت به خارج از کشور انداخت، اما در نهایت ماندم و تصمیم درستی نیز گرفتم و البته در دانشگاهي با رتبه‌علمي پايين‌تري جذب شدم و اين افتخار و فرصت را داشتم كه در راستای هوشمندسازی و مکانیزه کردن فرایندهای دانشگاهی، بزرگ‌ترین مرکز آزمون مکانیزه در خاورمیانه را در دانشگاه پیام نور ایجاد کنم و مشاور معاون وزير راه و شهرسازي و اولين زن عضو هيات‌‌مديره شركت‌هاي زيرمجموعه وزارت راه و شهرسازي باشم و اقدامات نوين و اثرگذاري را به كمك تجربيات گذشته بنا كنم. سلیم‌بهرامی كه هم‌اكنون دبیر اجرایی بزرگ‌ترین رویداد کارآفرینی کشور در دانشگاه پيام نور است، می‌گوید: بهتر است تفاوت‌های فردی زنان و مردان را درک کنیم. عدم جذب هیاتعلمی خانم، به‌ویژه در دانشگاه‌هایی که دانشجوی دختر دارند، کوتاه‌نظری است و آینده کشور را واقعا به خطر می‌اندازد. او می‌افزاید: مستقل از جنسیت، شایسته‌سالاری در پذیرش‌ها اولویت دارد. عدم مسئولیت‌پذیری در زن یا مرد سبب کم‌کاری در وظایف آنها می‌شود. برخی آقایان هیاتعلمی به‌دلیل تامین معیشت خانواده از بسیاری از وظایف خود در دانشگاهها به‌سادگی می‌گذرند، بنابراین چرا قابل قبول نیست که زنان چندصباحی برای وظیفه پرورش فرزند از محیط دانشگاه دور بمانند؟ هرچند یک خانم مسئول، متخصص و باسواد هیچ‌گاه به‌دلیل پرورش فرزند در انجام وظایف دانشگاهی خود کم‌کاری نمی‌کند. سلیم‌بهرامی در پایان خاطرنشان می‌کند: در خوشبینانه‌ترین حالت ممکن، مسائلی از اين دست، سبب عدم جذب زنان در هیات‌های علمی می‌شود، اما در انتها به‌نظر می‌رسد برخی مردان در این کشور چندان علاقه‌مند به رشد زنان نیستند، زیرا زن فرهیخته، همسر وظيفه‌شناس و مهربان‌تري براي مرد فرهيخته است و براي مرداني كه بدون هيچ پشتوانه‌علمي اعتقاد به برتري مرد بر زن دارند، هرگز همسر، خواهر و دوست خوبي نمی‌شود. دوستان در وزارتخانه‌ها بپذيرند يا نپذيرند، در دنياي حاضر، نجات جامعه در گرو برابری حقوق زنان و مردان است. مستقل از جنسيت، بايد خوب، مسئول، شايسته و متمايز بود و براي سرافرازي كشورمان ايران، تلاش كرد.
مرخصی زایمان ایجاد مشکل نمی‌کند
یک عضو هیاتعلمی گروه محیط‌زیست و رئیس دانشکده علوم‌زیستی دانشگاه آزاد پرند در گفتوگو با «آرمان» در ارتباط با عضویت زنان در هیات‌های‌علمی دانشگاهها می‌گوید: یکی از مشاغل مناسب برای زنان تحصیلکرده عضویت در هیات‌های‌علمی است. بهنوش خوش‌منش می‌افزاید: زنان عضو هیاتعلمی دانشگاهها کارمند قلمداد نمی‌شوند و به این دلیل مجبور به حضور و فعالیت در دانشگاه به میزان ساعات مقررشده در وزارت کار، در تابستان یا هفته‌آخر تعطیلات عید نیستند و زمان بیشتری نیز برای ایفای نقش مادر و همسری در خانه دارند. او می‌گوید: در طول 10سال فعالیت در هیاتعلمی دانشگاه تفاوتی برای جذب زنان یا مردان در هیات‌های علمی ندیده‌ام، اما اگر معیار کارفرما برای جذب فرد در بازار کار جنسیت او باشد، در این صورت فقط نباید در محیط‌های علمی و دانشگاهی به‌دنبال این تبعیض باشیم و در هر شغلی این تبعیض را می‌توانیم ببینیم. خوش‌منش می‌افزاید: شاید یکی از مهمترین دلایل عدم جذب زنان در هیات‌های‌علمی مساله مرخصی زایمان آنهاست. زمانی این مرخصی از شش به 9ماه رسید و طولانی‌شدن مدت مرخصی و قطع ارتباط زنان با محیط‌های کاری می‌توانست برای آنها ایجاد مشکل کند، اما این مساله نیز در صورت عضو هیات علمی بودن در دانشگاه مشکل‌ساز نیست. در صورتی که استاد زن بخواهد به مرخصی زایمان برود، مدیرگروه مربوطه می‌توان در مدت زمان غیاب او از عضو هیاتعلمی حق‌التدریس استفاده کند. بنابراین مرخصی زایمان سدی برای عضو هیات علمی بودن زنان نیست و دست دانشگاه برای استفاده از یک عضو حق‌التدریسی باز است. او تاکید می‌کند: این در حالی است که امکان استفاده از عضو جایگزین برای یک کارمند زن دولتی در هنگام مرخصی‌زایمان فراهم نیست و امکان جابه‌جایی او با یک فرد موقت و قراردادی وجود ندارد، اما در محیط دانشگاه به‌سادگی می‌توانند دروس تدریسی توسط زنان را در هنگام مرخصی زایمان به یک عضو حق‌التدریس واگذار کنند. خوش‌منش می‌افزاید: زنان عضو هیاتعلمی قادرند به بهترین نحو نقش خود را به‌عنوان یک استاد در محیط دانشگاه و همچنین یک همسر و مادر در محیط خانواده ایفا کنند. او می‌گوید: تبعیض بین جذب زنان و مردان در رشته تحصیلی محیط‌زیست بسیار بعید است، زیرا این رشته با جنسیت زنان در تعارض نیست و رشته‌‌ای متناسب با روحیات زنان است، بنابراین رئیس دانشگاه یا کارگزینی هیاتعلمی ضرورتی برای عدم استفاده از زنان در این رشته نمی‌بینند، گرچه ممکن است رئیس دانشگاه و کارگزینی هیاتعلمی در برخی رشته‌ها مانند مکانیک، عمران، مهندسی صنایع و... که دانشجو در آنها در یک محیط خشن و مردانه‌تر حضور دارد، ترجیح استفاده از هیاتعلمی مرد را داشته باشند.
